کاوش در چشمه علی ری پس از 30 سال؛ دانشجویان باستان شناسی دست به کار شدند - وبلاگ ماکارون

به گزارش وبلاگ ماکارون، هم زمان با افتتاح پایگاه پژوهش های میدانی باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی کاوش های باستان شناسی در تپه چشمه علی ری با مشارکت این دانشگاه شروع شد.

حمیدرضا ولی پور، سرپرست هیئت کاوش های باستان شناسی در تپه چشمه علی ری، با تشریح این پروژه گفت:

تپه چشمه علی در جنوب تهران در محدوده شهر باستانی ری و در کنار یک چشمه که نام خود را از آن گرفته، واقع شده است. این تپه در حدود هفت متر ارتفاع دارد و در کنار بقایای دیوار شهر اسلامی ری که به صورت یک برجستگی صخره مانند به ارتفاع 15 متر است، نهاده شده است. در حال حاضر تپه چشمه علی از طریق خیابان های پیرامون و ساختمان های امروزی احاطه شده است.

او اضافه نمود:

دانشگاه شهید بهشتی طی تفاهم نامه ای سه جانبه با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پایگاه پژوهش های میدانی باستان شناسی این دانشگاه را در ساختمان مجاور تپه میل تاسیس کرد و برنامه ای پنج ساله برای کاوش در تپه چشمه علی شهر ری به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و پژوهشگاه پیشنهاد کرد. این برنامه مسئله محور در نظر دارد که روند تطور فرهنگی جوامع را از دوره نوسنگی تا دوره مس سنگی مطالعه نموده و بعضی از فرضیات و نظریات مطروحه درباره دلایل تغییرات فرهنگی در فلات مرکزی ایران و متغیرهای موثر بر این فرایند را مورد ارزیابی قرار دهد.

این باستان شناس اظهارکرد:

برنامه پژوهشی مذکور مورد تایید شورای پژوهشی پژوهشکده باستان شناسی نهاده شد و بر مبنای آن مجوز کاوش در این محوطه از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شد. این کاوش ها با حمایت مادی و معنوی دانشگاه شهید بهشتی و با حضور اعضای هیئت علمی گروه باستان شناسی، اعضای هیئت کاوش و با مشارکت دانشجویان کارشناسی باستان شناسی ورودی 1399 این دانشگاه تا اواخر آبان ماه امسال ادامه خواهد یافت.

او در تشریح مسئله، اهداف و برنامه پژوهشی گفت:

با توجه به کاوش های باستان شناختی اشمیت، توالی لایه نگاری از دوره نوسنگی نو تا دوره های تاریخی و اسلامی در این محوطه به چشم می خورد. طی کاوش های لایه نگاشتی سال 1376، نهشت های فرهنگی سه دوره نو سنگی نو، مس سنگی انتقالی و مس سنگی قدیم به دست آمد و از دوره های میانی و نو مس سنگی هیچ بافت باستان شناختی شناسایی نشده است. توالی لایه نگاری چشمه علی الگویی از تغییر در طول زمان از دوره نوسنگی نو تا دوره مس سنگی قدیم ارائه کرد. در لایه های دوره مس سنگی انتقالی، چندین واحد معماری تشخیص داده شد که شامل سازه های حرارتی و بقایای تدفین بودند. آخرین استقرار پیش از تاریخی در این محوطه، دوره مس سنگی قدیم است که تنها از طریق سفال و ابزار سنگی تشخیص داده شد.

سرپرست هیئت کاوش تپه چشمه علی اظهارکرد:

برنامه مطالعه مجدد مواد چشمه علی به ویژه سفال حاصل از کاوش های اریخ اشمیت که در دانشگاه های شیکاگو، پنسیلوانیا و هاروارد نگهداری می گردد، آشکار نموده است که اشمیت طی کاوش های خود علاوه بر نهشت های باستان شناختی به دست آمده از کاوش های سال 1376 آثار مربوط به دوره مس سنگی میانی و نو را نیز کاوش نموده است.

ولی پور اظهار داشت:

با مطالعه سفال های مجموعه فوق تعداد زیادی سفال های مراحل میانی و نو مس سنگی آشکار شد. این مسئله به وضوح نشان می دهد زمانی که اشمیت در دهه 1930 این محوطه را کاوش کرد، نهشت های مربوط به دوره های فوق وجود داشته است؛ اما طی 60 سال پس از آن لایه های فوقانی این محوطه تخریب شده است، به طوریکه در کاوش های سال 1376 نشانی از آن ها در تپه دیده نشده است. همین مسئله برای بسیاری دیگر از محوطه های دشت تهران که به دلیل توسعه ساخت و سازهای شهری یا فعالیت های کشاورزی و صنعتی در معرض تخریب نهاده شده اند، نیز صدق می نماید.

او با بیان اینکه دوره مس سنگی انتقالی که از آن با عناوین مختلفی چون دوره چشمه علی، دوره فلات قدیم یا فرهنگ سیلک II یاد می گردد، در باستان شناسی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران بسیار اهمیت دارد، توضیح داد:

بعضی از باستان شناسان از جمله دکتر یوسف مجید زاده معتقدند که استقرارهای این دوره در فلات مرکزی ایران با هجوم مردمانی از منطقه ها غربی تر متروک شده و سپس فرهنگ سیلک III شواهدی از اضمحلال فرهنگ های پیشین و آغاز فرهنگی نو در فلات مرکزی ایران ارائه می دهد. کاوش های گیرشمن در سیلک و کاوش های گروه باستان شناسی دانشگاه تهران در دشت قزوین در محوطه های زاغه و قبرستان و یافته های دیگری که از سایر محوطه های فلات مرکزی ایران نظیر تپه پردیس ورامین به دست آمده است، این دست از نظریات را به چالش کشیده است.

سرپرست هیئت کاوش تپه چشمه علی گفت:

کاوش در چشمه علی روی بقایای دوره مس سنگی انتقالی و مس سنگی قدیم (موسوم به سیلک II و III) می تواند مدارکی درباره مسئله انقطاع، گسست یا تداوم و پیوستگی فرهنگ های این دو مرحله از مس سنگی را در اختیار ما قرار دهد. بنابراین در یک برنامه پنج ساله در نظر است با کاوش افقی در نهشت های فرهنگی دو دوره یاد شده، این مسئله را با توجه به مطالعات سبک شناختی روی بقایای معماری، سفال، تدفین و سایر یافته ها آنالیز و تحلیل کنیم. در ضمن برای درک فرایندهای تغییر فرهنگی از دوره نوسنگی تا مس سنگی در نظر داریم در سطح دشت امروز و در پایین دست تپه با ایجاد ترانشه هایی روند تطور فرهنگی جوامع و تداوم یا گسست فرهنگی از دوره نوسنگی تا مس سنگی را آنالیز و مطالعه کنیم.

این باستان شناس اظهار داشت:

از این رو در نظر داریم کاوش های باستان شناختی دانشگاه شهید بهشتی برای چندین سال بر این محوطه متمرکز گردد تا مواد فرهنگی حاصل از آن در تحلیل و تفسیر روند تطور فرهنگی جوامع پیش از تاریخی مسکون در این محوطه در ابعاد مختلف زیستی، اجتماعی، مالی و معیشتی به کار گرفته گردد. در ضمن در نظر است فرضیات و نظریات پیشین در باب تنوع و تغییر فرهنگی جوامع دشت ری در دوره های مورد نظر مورد ارزیابی قرار گیرد.

او اضافه نمود:

بر این اساس با هم سنجی مواد فرهنگی حاصل از کاوش های اشمیت در این محوطه و قیاس باستان شناختی داده ها و اطلاعات حاصل از پژوهش های میدانی در فلات مرکزی ایران، در نظر داریم به ارزیابی نظریات پیش گفته درباره موضوع انتشار، مهاجرت یا هجوم جوامع غرب ایران به فلات مرکزی در دوره های عنوان شده یا پیگیری پویائی های درونزای فرهنگی در این منطقه بپردازیم.