معبد زیگورات چغازنبیل کجاست؟ (تاریخچه و اطلاعات سفر) - وبلاگ ماکارون

به گزارش وبلاگ ماکارون، معبد میراث زیگورات چغازنبیل اولین اثر ثبت شده در فهرست یونسکو است. این محوطه تاریخی اثری جامانده از دوران حکومت ایلامی با قدمت 300 ساله است. این معبد در فاصله 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و در ساحل رود دز بنا شده است.

وبلاگ ماکارون | سرویس گردشگری - محوطه میراث جهانی چغازنبیل در تاریخ 4 آبان 1358 خورشیدی به عنوان اولین اثر ثبت شده ایران در فهرست یونسکو، با شماره 113 به ثبت جهانی رسیده است. اهمیت این محوطه تاریخی به عنوان مهم ترین اثر به جای مانده از دوران حکومت ایلامی، قدمت 3000 ساله آن همراه با جاذبه های طبیعی از جمله عوامل مؤثر در به ثبت رسیدن این مجموعه به عنوان میراث جهانی بوده اند.

فرسایش طبیعی و خسارت های ناشی از جنگ ایران و عراق، آسیب های فراوانی را متوجه این شهر کهن نمود. برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر این منطقه، در سال 1998 میلادی، توافقی بین سازمان میراث فرهنگی ایران، یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و مؤسسه کراتره فرانسه (مؤسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی)، برای اجرای طرح مطالعاتی حفاظت و بازسازی محوطه تاریخی چغازنبیل در زمینه های مختلف علمی صورت گرفت. در راستای اجرای این طرح، یک پایگاه دائمی پژوهشی شامل آزمایشگاه، بخش حفاظت و بازسازی، کتاب خانه، بخش رایانه ای و بخش مطالعات سفال در قسمت اداری موزه هفت تپه ایجاد و تجهیز شده است.

تاریخچه معبد چغازنبیل

در فاصله سالهای 1930 تا1940 میلادی با توجه به فعالیتهای گسترده شرکتهای نفتی خارجی در منطقه و بررسی های زمین شناسی که توسط کارشناسان این شرکت ها صورت می گرفته، یکی از کارشناسان شرکت نفت در محوطه چغازنبیل، آجرنوشت هایی می یابد و آن را به هیئت باستان شناسی مستقر در شوش به سرپرستی دومکنم تحویل میدهد. خواندن این آجرنوشته امکان شناخت یکی از شهرهای ایلامی به نام دوراونتاش را فراهم می کند. پس از دومکنم، گیرشمن باستان شناس فرانسوی حفاری های چغازنبیل را ادامه می دهد. از سال 1378 خورشیدی، کاوش ها و مطالعات باستان شناسی این محوطه به سرپرستی دکتر بهزاد مفیدی ادامه یافت.

مطالب مرتبط: هگمتانه؛ جلوه ای از تاریخ شکوهمند ایرانی

چغازنبیل یعنی چه؟

محوطه میراث جهانی چغازنبیل (شهر اونتاش) شهری آئینی بوده که در حال حاضر بزرگترین اثر معماری شناخته شده از تمدن ایلام میانه است. این اثر در قرن سیزده قبل از میلاد به دستور پادشاه مقتدر این سلسله، اونتاش نپیریشا ساخته شده و به خدایان بزرگ ایلامی، نپیریشا و اینشوشیناک به صورت وقف اهدا می شود. باستان شناسان برای این مجموعه تاریخی، عملکرد دفاعی قائل نشده ا ند. ذیقَورَّت با تشدید بر روی حروف ق و ر کلمه ای اکدی است. در ایران تلفظ این کلمه از گزارشات گیرشمن گرفته شده و عموماً زیگورات نوشته شده و به معنای بلند و برافراشته ساختن است. واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جزء چغا به معنای تپه (همچون چغامیش، چغاگاوانه و غیره) و زنبیل به معنای سبد می باشد. گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه های تپه مانند آن، یک زنبیل واژگون را تداعی میکرده است.

معبد چغازنبیل کجاست؟

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و 20 کیلومتری هفت تپه قرار گرفته است. معبد ایلامی چغازنبیل بر روی تپه ای خاکی و در ساحل رودخانه دز از شعب رود کارون در استان خوزستان واقع شده است. این معبد توسط اونتاشگال پادشاه ایلامی ها در سال 1250 قبل از میلاد ساخته شده و آن را به خدای اینشوشینک اختصاص داده است. بنای معبد چند طبقه و ارتفاع آن حدود 25 متر است . این بنا از خشت خام ساخته شده است و روکشی از آجر دارد. در اطراف معبد تعدادی لوح گلی و چندین مجسمه از انسان و حیوان بدست آمده است.

ویژگی های معماری مجموعه چغازنبیل

مجموعه تاریخی چغازنبیل با وسعتی در حدود صد هکتار از یک بنای مطبق مرکزی (با قاعده مربع شکل، طول اضلاع خارجی حدود 105 متر و احتمالاً در 5 طبقه با 52 متر ارتفاع) که در گذشته ذیقورات نامیده می شده، سه حصار جداگانه (حصارهای درونی، میانی و بیرونی)، معابد، کاخ ها (کاخ آرامگاهها)، مخزن آب، خانه های مسکونی و محل انبار مصالح تشکیل شده است.

مطالب مرتبط: تخت جمشید یا پارسه، اوج هنر معماری هخامنشی

در ساخت مجموعه بناهای این اثر از خشت (با بیشترین حجم استفاده در برپایی هسته مرکزی بناها)، آجر (در سه نوع ساده، لعابدار و کتیبه دار)، ملات های گچ، قیر و گل به طور گسترده و از مصالحی مانند شیشه، سنگ، چوب و سفال نیز به شکل محدودتر و در مکان های خاص استفاده شده است. این شهر در سال640 پیش از میلاد توسط آشوربانی پال، پادشاه آشور تصرف و ویران شد. کاوش های گسترده در این محوطه باستانی توسط رومن گیرشمن، باستان شناس فـرانسـوی در دهه های پنجاه و شصت میلادی صورت گرفت.

معرفی زیگورات

در بین النهرین اعتقاد مردم بر این بود که خدایان متعددی جهان را کنترل و اداره می کنند و هر شهری را خدایی است که از آن محافظت می کند. مردم در مرکز شهر برای خدایان معبد درست می کردند تا در آن زندگی کنند که گاه به شکل زیگورات بود. معابد کوچک تری هم ساخته می شد تا مردم هدایا و پیشکش های خود را تقدیم خدایان کنند .

زیگورات (Ziqqurat) ساختمانی هرمی شکل بود که در چند طبقه ساخته می شد و با پلکان های متعدد به طبقات بالا می رسید. زیگورات ها در بین النهرین قدمتی چندهزارساله دارند که در فاصله سال های 2200 تا 550 قبل از میلاد ساخته شده اند.درمورد فلسفه وجودی زیگورات ها سه نظریه عنوان شده است: اول، آن ها برای مصون نگه داشتن گندم از سیلاب بهاری ساخته می شدند. دوم، این زیگورات های سترگ تقلیدی از کوه های مقدس دورتادور فلات ایران بود. بنابراین اگرچه پیدایش این بناها در خاک بین النهرین بود لیکن الهام بخش آن ها ایران و معنای آن ها از این سرزمین گرفته شده بود. بنابر نظریه سوم که البته معروف ترین قول است، زیگورات نردبان صعود به آسمان بوده است. پس از چندهزار سال هنوز هم تعدادی از این زیگورات ها یافت می شود، به عنوان مثال زیگورات اوردر جنوب بین النهرین و زیگورات چغازنبیل در ایران. زیگورات اور که 2110 سال قبل از میلاد ساخته شده قدیمی ترین و زیگورات چغازنبیل بزرگ ترین زیگورات جهان هستند .

شهر چغازنبیل

محدوده حکومت ایلامی ها خوزستان، لرستان، پشت کوه و کوه های بختیاری بود که از غرب به دجله، از شرق به قسمتی از پارس، از شمال به راه بابل و همدان و از جنوب به خلیج فارس محدود می شد و پایتخت آن شهر باستانی شوش بود. با به حکومت رسیدن اونتاش نپیریشا (Untash Napirisha) در قرن 13 قبل از میلاد (1340-1300 قبل از میلاد)، چغازنبیل به عنوان پایتخت مذهبی و سیاسی ایلامی ها در نزدیکی رود دز ساخته شد و دوراونتاش (Dur Untash) نامیده شد. دوراونتاش به معنای قلعه اونتاش است. در برخی از متون به خط میخی این شهر ال اونتاش (Ul Untash) ذکر شده که به معنی شهر اونتاش است .

این شهر از سه حصار تودرتوی خشتی تشکیل شده و دروازه اصلی آن بر روی حصار بزرگ در ضلع شرقی واقع شده است. در حد فاصل حصار اول و دوم کاخ های شاهی و آرامگاه های سلاطین ایلام قرار دارند. در بین حصار دوم و سوم بقایای تصفیه خانه آب دیده می شود که جزو قدیمی ترین تأسیسات آب رسانی به شمار می رود. آب آن از رودخانه کرخه در فاصله چهل و پنج کیلومتری از طریق کانالی تأمین می شد. در مرکز حصار سوم معبد اصلی (زیگورات) واقع شده است .

تصویر بنیان گذار چغازنبیل -اونتاش نپیریشا- بر روی سنگ همراه با مجسمه مفرغی همسرش ملکه نپیراسو (Napirasu)هم اکنون در موزه لوور پاریس نگه داری می شوند. مجسمه ملکه، وی را در حال عبادت در برابر خدایان نشان می دهد. هم چنین بر روی دامن ملکه نام وی به همراه چند دعا به خط میخی درج شده است .

زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل معبد اصلی (زیگورات) مربعی به ضلع 105 متر است که اضلاع آن در جهات اصلی شرقی، غربی و شمالی و جنوبی واقع شده اند. اصل این معبد با به کارگیری میلیون ها آجر و در پنج طبقه به ارتفاع 52 متر ساخته شده بود که در حال حاضر تنها دو طبقه از آن باقی مانده است. به غیر از طبقه ی اول و پنجم، تمامی طبقات از خشت پر شده بودند. طبقه پنجم که مرتفع ترین طبقه محسوب می شد و تنها کاهن ها و خانواده شاهی اجازه ورود به آن طبقه را داشتند، جای گاه قراردادن خدای اینشوشینک (god Inshushinak) یا خدای خاص شهر شوش بود. در حقیقت اونتاش، پادشاه ایلامی، این بنا را برای اینشوشینک ساخت. ایلامی ها معتقد بودند که هنگام غروب، خدایشان از آخرین طبقه زیگورات به آسمان پرواز می کند و روز بعد باز می شود .

بر روی دیوارهای معبد آجرهایی به خط میخی مشاهده می شود که همگی دارای متنی یکسان هستند و بیان گر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد است: من اونتاش، پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش هستم. پس از آن که مصالح ساختمانی را به دست آوردم، من در این جا شهر اونتاش و حریم مقدس را برپا نمودم و آن را در یک دیوار خارجی و یک دیوار داخلی محصور کردم. من معبد بلندی ساختم که شبیه آن چه شاهان پیش ساخته اند نبود و آن را به خدای اینشوشینک مقدس وقف کردم. باشد که ساختمان و زحمت من موقوفه ایشان شود و لطف و عدل اینشنوشینک در این جا برقرار بماند.

تصفیه خانه آب رودخانه

آب رسانی به چغازنبیل یکی از شگفتی های این معبد است. رود دز از نزدیکی چغازنبیل می گذرد ولی به دلیل اینکه این رود سطح دشت را فرسایش داده و بستر رودخانه در سطح پایین تری از سطح دشت است - در برخی مکانها 60 متر پایین تر - امکان استفاده از آب این رود برای اهالی منطقه نبوده است. بنابراین شاه ایلامی اونتاش ناپیریشا دستور به ساخت کانالی به طول 45 کیلومتر می دهد تا آب رود کرخه را که هم سطح زمین چغازنبیل بوده ، به چغازنبیل برسانند. این آب پس از اینکه از هفت تپه عبور می کند به چغازنبیل می رسد ولی به دلیل اینکه آب کرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه های ته نشینی بزرگ و کوچکی می ریخته اند و با گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانین منسوب به فیثاغورث، تصفیه کرده و گل آنرا جدا می کردند! شاید این یکی از قدیمی ترین تصفیه خانه های آب جهان باشد .

میز قربانی

در اطراف معبد و بر روی کف اصلی دو سکوی مدور بریده مشاهده می شود که نظرات مختلفی در مورد آن ها ابراز شده، برخی آن ها را قربانگاه و برخی دیگر مربوط به وبلاگ ماکارون شناسی و ساعت خورشیدی دانسته اند. در موزه لوور پاریس میزی موسوم به میز قربانی (Sacrificial Table) از جنس برنز موجود است که به احتمال زیاد متعلق به این جایگاه است. دورتادور میز قربانی دو مار و پنج زن دیده می شوند. اندازه، دقت و ظرافت بالای به کاررفته در ساخت این میز حکایت از مهارت فراوان فلزکاران دوره ایلامی دارد.

منبع: ایران توریسم و میراث فرهنگی