قشر کتابخوان مانند یخی است زیر آفتاب، شمارگان شش هزار نسخه ای به 300 نسخه رسیده است - وبلاگ ماکارون

به گزارش وبلاگ ماکارون ، احمدرضا امیری سامانی متولد 1359 است که نخستین اثرش با عنوان قدیس دیوانه در نشر صاد در سال 1399 منتشر شد و به جمع نامزدان دریافت چهاردهمین دوره جایزه جلال آل احمد راه یافت. قدیس دیوانه در برگیرنده 13 داستان با موضوعات و مضامین مختلف است و آن طور که نویسنده اش می گوید در این کتاب به شخصیت های داستانی اجازه داده که خودشان راهشان را پیدا نمایند. آنچه در ادامه آمده صحبت های امیری سامانی در پاسخ به سوال هایی درباره مجموعه داستان قدیس دیوانه، داستان نویسی، صنعت نشر کشور و جوایز ادبی است:

کتاب قدیس دیوانه شامل 13 داستان با موضوعاتی فرق دارد که اشارات زیادی به تفکرات و احساسات آدم ها دارد. برای گردآوری داستان های این مجموعه، چه موضوع یا درونمایه ای در فکر داشتید؟

می توانم بگویم داستان های مجموعه قدیس دیوانه یک درونمایه واحد دارند و آن هم پشیمانی بعد از یک اتفاق است، پشیمانی بعد از یک اتفاق که البته دیگر فایده ای هم ندارد، یا دوراهی هایی که رفتن به یکی از آن ها اشتباهی بزرگ است. حال یا تصمیم هایی را گرفته اند و دارند تبعات خوب و بدش را می کشند یا در ابتدای تصمیم گیری هستند.

اغلب داستان هایم، روایت زندگی انسان های معمولی است که در موقعیت های حساسی قرار می گیرند، در آن زمانیت ها گذشته خود را مرور می نمایند، ضمن اینکه باید تصمیم بزرگی بگیرند. تصمیم هایی که گاه به نتیجه خوب ختم می گردد و گاه به نتیجه های بد.

به نظر می رسد در این مجموعه تاکید زیادی بر شخصیت پردازی داشته اید. به نظر خودتان شخصیت های داستانی قدیس دیوانه چه ویژگی هایی دارند؟

من اجازه دادم شخصیت های داستان هایم خودشان تصمیم بگیرند، یعنی وقتی شخصیت ها را خلق کردم و آنها را در فضا و جریان داستان ها انداختم، از میانه داستان به بعد، با شخصیت هایم همراه و همدل شدم و آنها را مختار کردم که جریان داستان را با اختیار خودشان جلو ببرند. در کل، شخصیت های داستانی زیادی هر روز در فکرم روبه روی من صف می کشند و در فکرم به من درخواست می نمایند و می گویند: مرا بنویس. همین الان هم شخصیت های نانوشته زیادی در فکر دارم؛ اما یکباره می بینی که یکی از آنها از صف خارج می گردد و جلو می آید و اولویت را از آنِ خودش می نماید. این را هم بگویم که شخصیت های داستان های من، همگی زاده دنیای خیال خودم هستند و در واقعیت وجود نداشته اند.

درست است که من، مانند باقی نویسندها، اغلب داستان هایم از تجربه زیستی، مطالعات و دردهایی که شاهد بوده می آیند، اما داستان هایم متفاوت از آن ها هستند. اصولا حقایق در فکر من خُرد و تجزیه می شوند و بعد به صورت تکه های خیلی کوچک یک پازل، در داستان های تازه و با شخصیت های تازه خلق می شوند. انگار که به انبار وسایل اسقاط شده ات بروی و از پیچ مدار یک رادیو برای تکمیل یک ماشین کنترلی استفاده کنی. من هم مانند اغلب نویسنده ها، طرح کلی را می نویسم ولی به شخصه آخر کار را نمی توانم پیش بینی کنم.

یعنی هنگام آغاز داستان به خاتمه بندی داستان فکر نمی کنید؟

مهمترین کار در اوایل نوشتن داستان، خلق یک آغاز خوب و یک جریان داستانی خوب است و شخصیتی با ویژگی های خاص که در آن داستان زندگی را آغاز می نماید. من با داستان همراه می شوم. درست است که آموزه های اخلاقی و فکری من در نوشتن داستان دخیل خواهد بود؛ اما می گذارم شخصیتم از جایی به بعد، خودش مسیرش را رو به جلو برود. چون من با خلق آن شخصیت، کار خود را نموده ام و اگر بخواهم آخر داستان را طوری که خودم می خواهم تمام کنم، اثرم یکنواخت و احتمالا کلیشه ای خواهد شد و تاثیر چندانی نخواهد داشت.

داستان ها در چه زمان و مکانی شکل می گیرند؟ چطور در داستان هایتان از فضاهای متعدد بهره می برید؟

من مترجمی زبان خوانده ام، دوره های تاریخ شفاهی و زبانشناسی را گذرانده ام، زیاد سفر نموده ام و گویش ها، لهجه ها و زبان های زیادی را در ایران آموخته ام. هر کجای این سرزمین بروم انگار غریبه نیستم. حتی اگر نتوانم صحبت کنم صحبت هایشان منطقه ها مختلف کشور را متوجه می شوم.

به همین علت داستان هایم در مکان های متنوعی شکل می گیرند، گرچه سعی می کنم به طور مستقیم به یک شهر یا منطقه خاص اشاره نکنم؛ اما از لهجه های محلی آن منطقه استفاده می کنم. داستان های این کتاب روایت هایی از منطقه ها غربی کشور تا مرکز، شمال و جنوب و همین طور شهر تهران را در بر می گیرد. بهتر است بگویم موقعیت تخیلی داستان در این منطقه ها بوده اما واقعیت داستان ها اینطور نیست و همگی در فکرم شکل گرفته اند. معتقدم داستان با تخیل شکل می گیرد و اگر بخواهم فقط از واقعیت هایی که برایم رخ داده بنویسم صرفا به یک راوی تبدیل می شوم و دیگر قصه گو و داستان نویس نیستم.

کتاب شما در دوره اوج کرونا منتشر شد. بازخوردهایی که بعد از انتشارش گرفتید چطور بود؟

کتاب من آغاز نامحسوسی داشت! نویسندگان دوست دارند بعد از انتشار کتاب شان مراسم رونمایی برگزار نمایند یا در ابعاد گسترده آن را در ابتدای کار معرفی نمایند؛ اما برای کتاب من چنین اتفاقی نیفتاد. با وجودی که آن زمان در یک مرکز فرهنگی کار می کردم. از طرفی هم در اوج دوران فراگیری کرونا بود و خودم اصلا راضی به چنین کاری از سوی ناشر نبودم. من برد خودم را نموده بودم. چون داستان هایی داشتم که بالاخره باید منتشر می شدند. با این حال بعد از اینکه کتابم به کتاب فروشی ها راه یافت، احساس کردم دیده شدم و همین دیده شدن برای من ارزش زیادی داشت. باید گفت که ناشر خوب، سهم زیادی در اتفاقات خوب بعد از نشر دارد. مجموعه داستان دومم هم پشت این قطار گیر نموده بود و انگار منتظر بود قطار اول حرکت کند تا نوبت به قطار بعدی برسد. به تدریج بازخوردهای زیادی از مخاطبان گرفتم که نشان می داد داستان هایم خوانده و پذیرفته شدند. برای یک نویسنده مهم ترین لذت انتقال دنیا بینی و پیغام اوست و منافع مالی با همه اهمیت شان، خیلی کمرنگ تر از این لذت هستند.

به نظر شما صنعت نشر کشور به ویژه در حوزه ادبیات، این روزها با چه معضلاتی دست به گریبان است؟

بد نیست به یکی از دغدغه هایم هم اشاره کنم. به نظر من فکر انسان ها تنبل شده، خودم هم از این قاعده مستثنی نیستم؛ اغلب در پی فضای مجازی و متن ها و فیلم های کوتاه کلیشه ای هستیم و فکر مان به نوعی منجمد شده است. قشری که کتاب می خواند مشابه یخی است زیر آفتاب، هر روز کمتر و کمتر و کمتر می گردد. از طرفی می بینیم افراد زیادی هستند که فقط در پی همان متن های بسیار کوتاه هستند. کسی دنبال درک پیچیدگی نیست.

این زخم در تیراژ کتاب ها دهان باز می نماید. سال 77 با یکی از دوستانم به دفتر مجله بخارا رفته بودیم. آقای دهباشی، سردبیر مجله، آن زمان از تیراژ کم کتاب ها گلایه داشتند. می گفتند تیراژ 3 یا 4 هزار نسخه خیلی کم است. الان تیراژ کتاب ها به شدت افت داشته طوری که ناشران به نویسنده ها و مترجم ها می گویند اگر می خواهی کتابت به چاپ دوم برسد در چاپ اول 300 نسخه چاپ می کنیم. یک زمانی چاپ دوم کتاب ها بعد از اتمام جلد اول با تیراژ 6 هزار نسخه اتفاق می افتاد. این فرایند دل نگرانی دارد. من نگران کتاب خودم نیستم که تنها یک عنوان کتاب از میان چند صد هزار کتابی است که چاپ می گردد. ولی نگرانم؛ برای خودم، برای فرزندم و برای جامعه ای که در آن زندگی می کنم. خواندن کتاب خوب، استفاده از یک تجربه است و حداقل فایده اش برای مخاطب این است که در موقعیت مشابه، با چشم باز راه را انتخاب می نماید.

در این میان جایگاه و اندازه تاثیرگذاری جوایز ادبی را در سال های اخیر چطور ارزیابی می کنید؟

نان هنر نان کوچکی است. هنر را با ن کوچک می نویسند. هنرمندان با بضاعت کمی زندگی خود را به پیش می برند. اگر همین وقت و انرژی را صرف یک کار ساده دیگری می کردند به آن نان بزرگ می رسیدند؛ اما عشق به هنر باعث می گردد نتوانند از آن دست بکشند. هنرمندان دارای یک دنیا بینی هستند که می خواهند آن را به دیگران منتقل نمایند. جوایز ادبی باعث می شوند نویسنده دیده گردد و همین دیده شدن بسیار ارزشمند است.

بعضی بذرها در زمین خوب کاشته می شوند و رشد می نماید و به درخت بزرگی تبدیل می گردد؛ اما بذری است با همان کیفیت که در میان سنگ ها گیر می نماید؛ من نویسنده های زیادی را دیده ام که در شرایط سختی بروز نموده اند. این جوایز و دیده شدن ها مانند مکنده ای است که نویسنده ها را از جایی که هستند برمی دارد و به جای بهتری می برد.

گرچه بُعد مالی قضیه هم مطرح است؛ اما این بُعد انگیزشی جوایز ادبی بسیار بالاست، آن هم در فضای تاریک و پر از ناامیدی که بسیاری از نویسندگان در آن تکاپو می نمایند.

سال 78 در یکی از محافل ناشران حضور داشتم. آنجا ناشران از بعضی همکاران خودشان گله می کردند و می گفتند بعضی ناشران اثری را از فردی که قلم با کیفیتی ندارد به همراه هزینه چاپ اثر می گیرند و منتشر می نمایند. آن زمان تازه بعضی ناشران این کار را آغاز نموده بودند فقط با این هدف که پولی در بیاورند و نظارت حداقلی بر کیفیت اثر داشتند.

یکی از معایب کار این است که آن فرد بعد از انتشار کتابش خود را در سطح بالاتری می بیند، در حالی که نویسنده واقعی پوستش کنده شده تا یک اثر ماندگار خلق کند. معضل دیگر این است که یک کار بی کیفیت و زرد افکار زیادی را درگیر می نماید و بر فکر افراد زیادی تاثیر می گذارد.

این معضل در کتاب های ترجمه هم دیده می گردد. من پیرمرد و دریا را با ترجمه آقای نجف دریابندری می خوانم و لذت می برم چون ترجمه روانی دارد و شرح داده که در ترجمه اش از اصطلاحات جنوبی استفاده نموده و برای معادل سازی ترجمه چه راهکارهایی به کار برده است؛ اما فرد دیگری هم هست که بدون توجه به این مسایل فقط یک متن ترجمه شده را بدون ظرافت ادبی تحویل مخاطب می دهد. من به عنوان خواننده درد می کشم چون چیزی از این ترجمه ضعیف متوجه نمی شوم.

در ادبیات تالیفی هم وضع همین است. ما نسل چهارم نویسندگانیم و باید رشد کنیم اما کتاب هایمان در ویترین کتاب فروشی ها جای درستی ندارند، چون کتاب فروش کتابی را در معرض نمایش می گذارد که سیاست های بازاری بر آن اعمال شده تا به فروش برود.

بعضی معتقدند ناشر و کتاب فروش هم علاوه بر اینکه کار فرهنگی انجام می دهد یک بنگاه مالی هستند و باید عایدی کافی داشته باشد تا به کارش ادامه دهد. با این رویکرد مخالفید؟

این اتفاق را می پذیرم. چون ناشر هم باید به فکر ممر عایدی خود باشد؛ اما مشکل اینجاست دغدغه مالی این روزها کم کم دارد به دغدغه فرهنگی می چربد. من قبول دارم نویسنده ایرانی هنوز به پای نویسندگان کشورهای اروپایی نرسیده که از قرن هفدهم، سبک داستان نویسی امروزی را با کتاب دون کیشوت آغاز نموده اند؛ اما این عقب بودن به معنی عقب ماندن نیست. ما خوب رشد نموده ایم و باید باز هم رشد کنیم. این رشد کردن حمایت فکری و مالی می خواهد. بسیاری از نویسندگان ما شغل دیگری دارند و نویسندگی کار اصلی آن ها نیست چون از این راه زندگی سخت می گذرد؛ اما هستند بسیاری از نویسندگان که از همین راه زندگی را می گذرانند و چون گذران زندگی برایشان سخت می گردد، مجبورند سفارشی بنویسند. یعنی فکر و ایده خود را کنار بگذارند و چیزی را بنویسند که دیگران می خواهند.