بررسی شرایط نشر در دوران کرونا و پساکرونا در گفت و گو با رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان - وبلاگ ماکارون

به گزارش وبلاگ ماکارون، ایران نوشت: با توجه به تعویق افتادن زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، طی روزهای اخیر برخی از طرح برپایی مجازی این رویداد بین المللی علمی-فرهنگی سخن گفته اند. پیشنهادی که واکنش های مختلفی را به دنبال داشته؛ هومان حسن پور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از جمله مخالفان این طرح، معتقد است در شرایط ملتهب فعلی طرح چنین پیشنهادهایی نه تنها سرانجامی ندارد بلکه به هم ریختن تمرکز مسئولان را از توجه به نیازهای حیاتی تر به دنبال دارد. به گفته حسن پور، بخش های مختلف نشر طی دو ماه اخیر اوضاع و احوال خوبی نداشته اند و اگر مسئولان زودتر چاره ای نیندیشند باید شاهد زمین خوردن بخش مهمی از فرهنگ مان باشیم؛ هرچند که او به پیگیری های اخیر شخص وزیر ارشاد درباره راهکارهای کمکی به حوزه کتاب امیدوار است.

در روزهای اخیر طرحی مبنی بر برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران مطرح شده، با توجه به شرایط و محدودیت های احتاقتصادی پیش رو، عملی شدن چنین مسأله ای را ممکن می دانید؟

پایان تمام گفته هایی که طی این ایام شنیده و خوانده اید منوط به تصمیم گیری شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران است؛ از زمان برگزاری این رویداد علمی- فرهنگی گرفته تا نحوه برپایی آن همه به نظر نهایی اعضای شورا بستگی دارد. از آنجایی که من هم به عنوان کننده اتحادیه ناشران و کتابفروشان در این شورا حضور دارم تأکید می کنم که هیچ تصمیمی درباره این طرح گرفته نشده چراکه منتظر نظر و اعلام ستاد ملی کرونا هستیم.

برخی اهالی فرهنگ از این گفته اند که وقتی صحبت هایی از برگزاری مجازی نمایشگاه بولونیا به میان آمده پس ما هم می توانیم کاری مشابه انجام بدهیم.

مقایسه این دوستان از پایه و اساس اشتباه است؛ شرایط و سبک برپایی نمایشگاه کتاب کشورهای مختلف آنقدر متفاوت از یکدیگر و بویژه نمایشگاه کتاب تهران است که نمی توان چنین سخنی به میان آورد. برخی از نمایشگاه ها به شکل کاملاً فرهنگی و بدون فروش هیچ کتابی برگزار می شوند؛ برخی دیگر تجاری و همراه با خرید و فروش رایت کتاب همراه هستند و تعدادی هم نظیر نمایشگاه کتاب تهران به شکل فروشگاهی برپا می شوند؛ تازه این صرف نظر از تفاوت امکانات و حتی محدودیت های پیش روی هر کدام آنهاست. این تنها چند مدل از انواع نمایشگاه ها بود؛ در چنین شرایطی برخی دوستان چطور نسخه واحد و شبیه دیگر نمایشگاه ها برای خودمان می پیچند؟ حالا بگذارید درباره برخی از آسیب هایی که متوجه طرح برگزاری نمایشگاه کتاب است صحبت کنیم. برخی تأکید دارند که این شیوه راهی برای پالایش ناشر نماها است و حتی از آنهایی که سالانه تعداد کمی کتاب در دسترس علاقه مندان قرار می دهند سخن به میان آورده اند؛ این یعنی توجه به کمیت به جای کیفیت!

حتی برخی تأکید کرده اند که ازاین طریق ناشران حرفه ای از غیرحرفه ای جدا می شوند.

بله و اتفاقاً همین گفته غیرحرفه ای است؛ وقتی بحث مقایسه کمیت و کیفیت به میان آید جای آن ناشری که بیش از پانزده سال سرمایه و هستی خود را صرف آن می کند که در نهایت فرهنگنامه ای همچون معین منتشر کند کجاست؟ آن وقت ناشری که کتاب هایش همچون جزوه بسرعت منتشر می شود و توجهی به استانداردها هم ندارد حتماً برتر می شود! اینجا می توان کمیت را مقیاسی برای حرفه ای بودن دانست؟ منکر فعالیت برخی ناشرنماها نیستم اما چنین بحثی را که نمی توان به همه اهالی صنف نشر نسبت داد. نشر را با کمیت نمی توان سنجید، عملکرد عرصه کتاب و فعالیت های مرتبط به آن برعکس اظهارنظرهای غلط برخی به هیچ وجه کمی نیست. در بین همکاران ناشر، دوستانی را می شناسم که کار ترجمه فلان کتاب خود را زودتر از دیگر ناشران آغاز کرده اند اما بی توجه به مسابقه ای که برخی قائل هستند حتی یک سال دیرتر از دیگران کار را به پایان می رساند. چرا؟ برای اینکه برای نتیجه کار و از سویی مخاطب اهمیت قائل است. در چنین شرایطی که برخی به خود اجازه می دهند حرفه ای بودن را مصادف با تعداد عنوان های بیشتر می دانند باید پرسید که پس نقش کیفیت در این بین چه می شود.

یکی دیگر از آسیب های این طرح را می توان در دیده شدن هر چه بیشتر ناشران بزرگ و معروف و کنار رفتن ناشران کوچک تر دانست؟

بله و به طور قطع چنین اتفاقی رخ خواهد داد. طی هفت- هشت سال اخیر در برپایی نمایشگاه کتاب تلاش شده تا جاهای پرت تر به ناشران معروف اختصاص داده شود؛ چراکه مخاطبان وقتی به دنبال پیدا کردن غرفه این ناشران هستند در جهت خود از کنار غرفه ناشران ناشناخته تر هم رد می شوند و آنان هم از این طریق فرصت عرضه ویترین آثار خود را پیدا می کنند. در صورتی که اگر با شرایط فعلی و امکاناتی که در دسترس است نمایشگاه کتاب به شکل مجازی برگزار شود مخاطب آنقدر حوصله ندارد که میان کتاب های تمام ناشران جست و جو کند؛ از همان اول به سراغ چند نشری که می شناسد می رود و چند کتابی که بخواهد ، تهیه می کند. با وجود آنکه یکی از مخالفان جدی برپایی فروشگاهی نمایشگاه کتاب هستم اما در شرایط فعلی امکان دیگری نداریم چراکه بدنه نشر از نظر اقتصادی وابستگی بسکمک به نمایشگاه کتاب تهران دارد و حالا تصور کنید عملی شدن چنین طرحی با نقاط ضعف متعددی که متوجه آن است چه آسیبی به دنبال خواهد داشت و چطور به کنار رفتن ناشران کوچک تر می انجامد. سؤال دیگری می پرسم، فلسفه نمایشگاه کتاب مجازی چیست؟ امکان ورق زدن کتاب که وجود ندارد، مخاطبی که آنقدر به دنیای مجازی وارد است و سواد اینترنت دارد که لزوماً نیازی به این نمایشگاه ندارد، هر زمانی قادر به خرید اینترنتی کتاب های خود است؛ او در صورتی از نمایشگاه بازدید می کند که شکل فیزیکی داشته باشد، بتواند میان غرفه و کتاب های آنان رفته، از تازه های نشر در تعامل با غرفه داران باخبر شده و در نهایت کتاب هایی را خریداری کند؛ حتی در نحوه اختصاص یارانه به مخاطبان هم اخلال ایجاد می شود چراکه مخاطب بدون بررسی کیفیت چاپ و توجه به ترجمه و... ناچار به خرید می شود و حتی فضای گفتمان میان اهالی کتاب و نشر با مخاطبان نیز از میان می رود.

از نظر زیرساخت های شبکه ارتباطی مجازی با چه مسائلی روبه رو خواهیم شد؟

همین الان به دلیل تعطیلی مدارس، دانشگاه ها و دیگر مراکز آموزشی و برقراری بخشی از کلاس ها به شکل آنلاین، اینترنت به اندازه کافی با مشکل روبه رو شده، حالا در این شرایط چطور برخی دوستان از برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب، آن هم با چنین حجم بالایی از عنوان کتاب ها و تعداد ناشران صحبت می کنند؟ آنهایی که به احتمال برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب بولونیا اشاره می کنند اولاً باید بدانند این نمایشگاه به هیچ وجه فروش کتاب ندارد. از سوی دیگر امکانات و زیرساخت های ما که با آنها برابری نمی کند که چنین قیاسی کنیم. طرح چنین پیشنهادی درست مثل این است که بگوییم از این به بعد المپیک را به شکل مجازی برگزار می کنیم! طرح هایی اینچنین نه تنها پایان درستی ندارند بلکه حتی ممکن است تمرکز شورای سیاستگذاری را نیز به هم بریزد.

بویژه در شرایط فعلی که بحث ضرورت حمایت وزارت ارشاد از اهالی فرهنگ مطرح است و باید راهکارهایی به این منظور پیدا کرد.

اتفاقاً این به هم ریختن تمرکز مسئولان منجر به بروز مسائل بیشتری می شود؛ اوضاع و احوالی که نگرانی از گسترش هرچه بیشتر این بیماری ایجاد کرده به اندازه کافی شرایط و برنامه ریزی ها را مشکل کرده که دیگر به چنین حواس پرتی هایی نیاز نباشد. در شرایط فعلی صنعت نشر یکی از مهم ترین دغدغه هایی که باید چاره ای برای آن اندیشید کمک به حفظ حیات این بخش مهم فرهنگ مان است. در تأیید کاربردی بودن این طرح حتی برخی به همکاری اداره پست اشاره کرده اند؛ با توجه به افزایش کار این اداره برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی آنقدر بار زیادی به فعالیت های آن تزریق می کند که عملکرد عادی آن هم با مشکل روبه رو می شود. قصدم رد این طرح نیست، اما باید توجه کرد که هیچ کار جدیدی بدون بررسی همه جانبه جوانب آن و از سویی فراهم کردن زیرساخت های لازم امکان پذیر نیست و انجام عجولانه هزینه تراشی و زیر سؤال بردن منابع محدودمان را هم به دنبال دارد.

تعطیلی دوماهه اخیر بخش های مختلف نشر از جمله کتابفروشی ها، چاپخانه ها و توقف فعالیت ناشران چه آسیبی برای این قسمت فرهنگ مان به دنبال داشته؟

از آنجایی که بخش اعظمی از اقتصاد نشر وابسته به برگزاری نمایشگاه کتاب است؛ اغلب ناشران هر ساله از اواسط زمستان دست به انتشار کتاب هایی که خواهان عرضه آنها در این رویداد فرهنگی هستند می زنند؛ بخشی از خرید و فروش هایی هم که در حوزه های مختلف نشر کتاب رخ می دهد به شکل امانی و با چک و سفته است. البته این فرایند عجیبی نیست چون ناشران سرمایه های چندانی در دست ندارند و زمستان سال 98 هم ناشران گمان می کردند اگر مثل قدیم خرید امانی و چکی انجام بدهند مسئله ای نیست و حساب آنان با برگزاری نمایشگاه کتاب صاف می شود که این بیماری گریبان همه دنیا را گرفت. این مثال تنها درباره ناشران بود، بخش هایی که در سؤال شما به آنها اشاره شد تنها سه شغلی هستند که جزو این چرخه هستند؛ چرخه نشر با مشاغل متعددی روبه رو است که شاید بخش زیادی از آنها هیچگاه اسم شان هم به میان نیاید. حالا حیات کاری همه اینها به خطر افتاده و امیدوارم تا این باقی مانده جان نشرمان از میان نرفته مسئولان خیلی فوری کاری کنند. وقتی تمرکز دستگاه تصمیم گیرنده به سمت طرح های اینچنینی می رود آن نیاز آنی فراموش می شود و من از این بابت نگرانی بسکمک دارم.

به تعویق انداختن حق بیمه کارکنان این بخش ها چقدر اثر گذار خواهد بود؟

یکی از اقدامات در مقطع فعلی تسهیلات بیمه ای و به تعویق انداختن حق بیمه کارکنان بخش های مختلف نشر به زمانی است که چرخه نشر دوباره حرکت کند. حتی برخی دوستان درخواست کردند که این پرداخت ها بخشیده شود؛ بحث به تعویق افتادن وام ها بود اما سرموقع قسط های دوستان و همکاران را دریافت کرده اند. حالا تنها امیدمان به بسته حمایتی دولت است که شخص وزیر هم درباره اش قول داده است. اسفند ماه، خواسته و مسائل مان را با مسئولان سلسله رتبه های مختلف درمیان گذاشتیم، از معاونت فرهنگی گرفته تا خود شخص وزیر که در جریان هستیم پیگیری های بسکمک انجام داده است؛ حتی با معاون اول رئیس جمهوری هم درمیان گذاشتیم؛ از ضرورت حمایت آنی پیش از آغاز برگشت خوردن چک ها صحبت کردیم تا چرخه نشر از حرکت نماند. به هر دلیلی نشد؛ اسفند و فروردین را از دست دادیم؛ نشرمان در حکم بیماری است که خون بسکمک از دست داده و حیات آن در خطر جدی است. کتابفروش چیزی نمانده تعطیل شود، فعالیت ناشر ما رو به خاموشی است، موزع له شده. مؤلف و مترجم با شرایط امرار معاش خود دست به گریبان شده زودتر کاری کنید.

برش

به عنوان رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان چه راهکاری برای عبور نشر از این بحران پیشنهاد می دهید؟

پرداخت فوری وام بلاعوض یکی از حیاتی ترین اقدام ها در این زمینه است. در اسفند ماه در این رابطه با مسئولان صحبت کردیم و هشدار دادیم که چیزی نمانده فعالیت های مرتبط به نشر از میان برود. خیلی از این مراکز کوچک و بزرگ، از ناشران گرفته تا چاپخانه داران، لیتوگرافان و...طی این یکی - دو ماه قادر به پرداخت حقوق کارکنان خود نبوده اند؛ اگر حمایتی نشود باید شاهد بیکار شدن خیل بزرگی باشیم و به تبع آن صنعت نشرمان هم رو به خاموشی خواهد رفت. چیزی نمانده که کتابفروشان ما نابود شوند؛ البته در جریان هستیم که وزیر محترم ارشاد درصدد فراهم کردن وام کم بهره برای اهالی کتاب هستند و... اما همه این اتفاقات باید خیلی سریع تر رخ دهد. چک های برگشتی از بیستم اسفند ماه آغاز شده. دوستانی که پیشنهاد طرح می کنند اجازه بدهند اول چاره ای برای این افراد اندیشیده شود و بعد به فکر اجرایی شدن یا نشدن طرح هایی باشند که در اولویت حیاتی نیستند. در عرصه کتاب با طیف گسترده ای از فعالان روبه رو هستیم؛ در این بین دو سرمایه اصلی وجود دارد که در هیچ قسمت دیگر کشور مشابه آن را نداریم. نخست افراد فرهنگی که صاحب کاران این بخش هستند و عادت نکرده اند که پول خود را در جاهای پرسود بگذارند، سرمایه شان را جایی هزینه می کنند که برای مملکت فرهنگ سازی می کند؛ چنین فردی خودش سرمایه به شمار می آید. مغازه چند 10 میلیارد تومانی که امکان بهره بری های اقتصادی پرسودی از آن وجود دارد تبدیل به کتابفروشی شده و حالا لنگ حقوق اسفند ماه کارکنان خود است، حتی کارمندان و کارکنان این مراکز و کتابفروشی ها هم افرادی هستند که با آدم های معمولی تفاوت دارند؛ این افراد هم شاید اگر جای دیگری کار می کردند حقوق بهتری می گرفتند اما به فرهنگ تعلق خاطر دارند که مانده اند. حرف من این است که چیزی نمانده این سرمایه های مهم از دست بفرایند؛ ای کاش تا دیر نشده کاری شود.