کاروانسرای ینگی امام: میراث جهانی البرز و شاهکار معماری تاریخی ایران - وبلاگ ماکارون

به گزارش وبلاگ ماکارون، کاروانسراها به‌عنوان نمادی از تاریخ پرشکوه ایران زمین، همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی بوده‌اند. یکی از برجسته‌ترین این آثار، کاروانسرای ینگی امام در استان البرز است که در دل تاریخ به دوران صفویه بازمی‌گردد و از همان زمان تا امروز داستان‌هایی از سفرها، تجارت، و ارتباط فرهنگی در دل خود جای داده است. این بنا که اخیراً در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، با معماری خاص و استحکام بی‌نظیر خود، به عنوان یکی از نمادهای اصیل ایرانی شناخته می‌شود.

فرزان احمد نژاد، کارشناس باستان شناسی با اشاره به اینکه 2500 سال پیش هخامنشیان راهها و مسیرهای مختلفی را برای برقراری ارتباط بین شهرهای سرزمین وسیع تحت سیطره خود احداث کردند، اظهار کرد: قاعدتا در مسیر جابجایی کاروانها و گروههای مختلف تجاری، سیاسی و...به فضاهایی برای استراحت احتیاج بود.

وی با اشاره به اینکه هخامنشیان برای ایجاد فضاهای استراحتگاهی اقدام به احداث چاپارخانه در منطقه ها مختلف قلمرو خود می نمایند، گفت: این چاپارخانه ها به مرور زمان توسعه و توسعه پیدا می نماید تا در دوران ساسانیان به سازه هایی استراحتگاهی برای مسافران تبدیل می شوند و در نهایت در دوران اسلامی هم این مکانها با عنوان کاروانسرا به فعالیت خود ادامه می دهند.

وی با بیان اینکه اوج ساخت کاروانسرا در دوران اسلامی به دوران شاه عباس صفوی باز می گردد، اضافه نمود: این پادشاه در زمان خود دستور ساخت بیش از هزار کاروانسرا در سراسر ایران را می دهد.

این کارشناس باستان شناسی با اشاره به اینکه البرز هم در این دوران از ساخت کاروانسرا محروم نمی ماند، گفت: این استان دو کاروانسرای شاخص دارد که یکی از آنها کاروانسرای ینگی امام در شهرستان ساوجبلاغ است.

وی با بیان این که نام این کاروانسرا برگرفته از نام روستایی است که در نزدیکی این بنا واقع شده است، شرح داد: با توجه به اینکه در گذشته دو امامزاده به نامهای هادی و علی نقی (ع) در نزدیکی این امامزاده دفن شده بودند و در آن دوران مدت زمان زیادی از آمدن این دو امام به این منطقه نمی گذشته، نام روستا و کاروانسرای آن را ینگی امام (ینگی در زبان ترکی ساوجبلاغی به معنای تازه است) گذاشته اند.

احمدنژاد ادامه داد: این کاروانسرا که احداث آن به دوران صفوی باز می گردد، از آجر ساخته شده و در کاوش های باستان شناسی تعیین شده در آن دوران برای بنای آن از پی نواری پیوسته استفاده شده که این امر باعث استحکام بسیار زیاد این سازه شده است.

وی پیرامون اینکه کاروانسرای ینگی امام البرز به ثبت جهانی رسید، گفت: همین روش ساخت باعث شده این کاروانسرا با اینکه حدود 200 سال است بلااستفاده رها شده، همچنان پابرجا بماند.

این کارشناس باستان شناسی اضافه نمود: در آن دوران اگر کاروان ها در طول روز به کاروانسرای ینگی امام می رسیدند، به راحتی از درهای ورودی وارد محوطه کاروانسرا می شدند ولی اگر شب می رسیدند، باید در حجره های کنار دیوار بار خود را تخلیه و استراحت می کردند تا صبح شده و درهای کاروانسرا باز گردد.

وی تاکید نمود: این کاروانسرا یک در ورودی با راهروهایی در اطراف آن داشته که به آنها بارانداز یا شترخان گفته میشد.

وی اضافه نمود: در قسمت مرکزی بنا حیاط واقع شده است و دور تا دور آن هم حجره هایی قرار گرفته است. البته در گذشته یک آب انبار هم در وسط این کاروانسرا قرار داشته تا آب مورد احتیاج مسافران را ذخیره کند.

وی گفت: این کاروانسرا به صورت چهار ایوانی ساخته شده و با گذشت زمان تنها ایوان شمالی اصالت صفوی خود را با طاق شاه بزی خود حفظ نموده است.

احمدنژاد ابراز کرد: طاق های جبهه غربی و شرقی این کاروانسرا طاق گهواره ای است که در دوران قاجار ساخته میشده و این به آن معناست که این بنا در دوران قاجاریه هم مورد استفاده قرار داشته و دچار تحولاتی شده است.

وی ادامه داد: در چهارگوشه این کاروانسرا گنبدهایی برای جابجایی هوا و ورود نور روز به حجره ها احداث شده است.

وی گفت: در یکی از متون دوره قاجار که در باره این کاروانسرا نوشته شده به اقامت چند روزه ناصرالدین شاه و مظفرالدین در این مجموعه اشاره شده است.

این کارشناس باستان شناسی با اشاره به اینکه در گذشته این کاروانسرا دچار حریق می گردد و ایوان شمالی خود را تقریبا از دست می دهد، شرح داد: این کاروانسرا در چهل و پنجمین نشست کمیته جهانی یونسکو به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران ثبت جهانی شد.

رحیم خاکی، مدیر کل میراث فرهنگی البرز هم با اشاره به اینکه پرونده کاروانسراهای ایران به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسید، گفت: در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که یکشنبه 26 شهریور 1402 در ریاض عربستان برگزار گردید، پرونده کاروانسراهای ایران تأیید شد و کاروانسرای ینگی امام البرز نیز به عنوان یکی از این کاروانسراها به ثبت جهانی رسید.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز اضافه نمود: در این پرونده 54 کاروانسرای ایران ثبت شده اند که یکی از این کاروانسراها ینگی امام البرز در شهرستان ساوجبلاغ است که به عنوان یکی از آثار شاخص تاریخی البرز و درمسیر راه ابریشم واقع شده است.

خاکی اضافه نمود: در سالهای گذشته کوشش برای شناساندن و معرفی کاروانسرا به وسیله کارشناسان این اداره کل به خوبی اجرا شده و کارشناسان یونسکو در چندین مرحله به کاروانسرا سرکشی کردند.

او ادامه داد: با توجه به اینکه این کاروانسرا از سالم ترین کاروانسراها با معماری خاص است، در بازدیدهای کارشناسان یونسکو به عنوان یکی از کاروانسراهای شاخص مورد توجه خاص بوده است به گونه ای که حتی پس از بازسازی دفتری برای کارشناسان سازمان یونسکو در این کاروانسرا در نظر گرفته گردد.

او قرار گرفتن این کاروانسرا در فهرست آثار جهانی را اتفاقی بسیار مبارک مطرح نمود و گفت: استان البرز به این موضوع می بالد. البرز استانی با ظرفیتهای تاریخی بسیار بالاست و علاوه بر کاروانسرای ینگی امام، محوطه تاریخی ازبکی از ارزش ثبت جهانی برخوردار است و در کوشش برای ثبت این محوطه فاخر نیز هستیم.

سخن پایانی:

کاروانسرای ینگی امام، تنها یک اثر تاریخی نیست؛ بلکه پلی است که گذشته پرشکوه ایران را به نسل‌های آینده پیوند می‌دهد. ثبت این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو نه تنها تأکیدی بر ارزش جهانی این اثر است، بلکه فرصتی بی‌نظیر برای معرفی فرهنگ غنی و میراث ماندگار ایران به جهانیان فراهم می‌آورد. امید است که با توجه بیشتر به حفاظت و معرفی چنین گنجینه‌هایی، نام ایران همچنان در تاریخ جهانی هنر و معماری بدرخشد.